متن كامل سخنان حجت‌الاسلام‌والمسلمين محمدباقر مقدم در آيين رونمايي از 2 كتاب «اثرآفرينان استرآباد و جرجان» و «ضوابط الرضاع»
بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين و هوالمعين
با توجه به كوتاهي وقت، بسيار كوتاه در اين جلسه با شكوه مزاحم شما مي‌شوم و مقداري در مورد كتابي كه به دوستان و عزيزان محترم تقديم مي‌شود، صحبت مي‌كنم.
كتاب «اثر آفرينان استرآباد و جرجان» كه توسط مؤسسه محترم فرهنگي ميرداماد انتشار يافته، سعي كرده تعدادي از بزرگان علم و دانش منطقه جرجان و استرآباد را معرفي كند كه حدود 300 تن را شامل مي‌شود. اما اين همه، آن چيزي نيست كه در اين منطقه وجود دارد. حداقل در اين زمينه در طول تاريخ [ما] بيش از 500 تن شخصيت بارزي داريم كه آثار ارزشمندي را از خود بجا گذاشته‌اند و يا نوشته‌اند، اما آثارشان از بين رفته است. از اين 500 تن ما حدود 300 نفر را انتخاب كرديم. اما شخصيت‌هايي كه كتاب نداشتند و در زمينه‌هاي ديگري فعاليت داشتند، تعداد خيلي زيادي هستند كه قطعاً در چنين مجموعه‌اي نمي‌گنجيد چون هدف اين بود كه آثار و تأليفات موجود را در اين كتاب معرفي بكنيم. من كه در اين زمينه مقداري كار كردم جداً در خصوص رشته تخصصي خودم، به منطقه جرجان و استرآباد، علاقه شديدي پيدا كردم چرا كه در هر زمينه‌اي كه فكر كنيد، شخصيت‌هاي خيلي برجسته‌اي دارند و هر كدام هم اثر بسيار گرانقدري را از خود برجاي گذاشته‌اند.
يك مثال مي‌زنم: برادراني كه در زمينه تاريخ كار كرده‌اند حتماً اطلاع دارند حمزه سهمي، در قرن چهارم و پنجم كتابي به اسم «تاريخ جرجان» به زبان عربي نوشته است. اي كاش به زبان فارسي هم تجربه شود و فارسي‌زبانان ايران بتوانند از آن استفاده كنند. در قرن چهارم و پنجم ايشان 1194 شخصيت را فقط از جرجان معرفي مي‌كند. شما تصور كنيد در آن 3و4 قرن چقدر شخصيت علمي در اين شهر وجود داشته كه 1194 تن را ايشان با امكانات آن زمان، براي ما معرفي مي‌كند. [يعني] شناسايي مي‌كند، اطلاعات پيدا مي‌كند و اينكه از چه كساني حديث نقل كرده و يا چه كتابي‌هايي نوشته‌اند.
در زمينه پزشكي، اولين كتاب بزرگ دايره‌المعارف گونه‌اي كه به زبان فارسي نوشته شده، توسط ميراسماعيل جرجاني نوشته مي‌شود. اين كتاب [ذخيره خوارزمشاهي] كه من روي آن بيشتر از نگاه مرجع‌شناسي كار كرده‌ام، ولي اگر كساني كه در زمينه پزشكي سنتي و داروشناسي كار مي‌كنند بتوانند گزارشي از اين كتاب بدهند مي‌توانم بگويم يك كتاب كم‌نظيري است و اگر در زبان فارسي بخواهيم حساب بكنيم بي‌نظير است چون ما در زبان عربي كتاب قانون ابن‌سينا را هم داريم، ولي در زبان فارسي تنها كتاب ارزشمند پزشكي است كه الان اگر بخواهند انجام بدهند فكر مي‌كنم با چند ميليارد و حدود 30-20 تن نتوانند همچنين كتابي را تدوين بكنند. تمام گياهان دارويي، تمام بيماري‌هاي آن زمان كه شناخته شده بود، همه را به ترتيب حروف الفبايي ايشان آورده و راه‌هاي علاج و روش‌هاي استفاده از آن‌ها و خواص اين گياهان را نوشته است. كتاب بسيار بسيار ارزشمندي است كه صاحبان اين سرزمين توانسته‌اند توليد كنند و از آن استفاده شود انشاء الله.
در زمينه ادبيات عرب و فارسي هم شخصيت‌هاي بزرگي از جمله عبدالقادر جرجاني شخصيتي است كه پدر علم بلاغت شناخته شده است. علم معاني و بيان را پايه‌گذاري كرده و از همه اين‌ها عجيب‌‌تر كاري است كه ما امروزه در مورد قرآن مدعي هستيم كه معجزه پيامبر اسلام است، ايشان آمده روش اين كه چه‌‌جوري معجزه پيامبر اسلام است در آثار خودش از جمله «اعجازالقرآن» بيان كرده است. قبل از ايشان خيلي‌ها مي‌گفتند قرآن معجزه پيامبر خداست به اين جهت كه مثلاً جامع همه علوم هست، همان‌طور كه خدا در قرآن مي‌گويد هيچ ربط و يابسي نيست كه در اينجا پيدا نشود. يا از نظر ادبيات عرب و روش‌ها ديگر هيچ كدام تا زماني كه ايشان نظريه خودش را نداده بود، جامع نبود ولي از زماني كه در كتاب اعجاز القرآن‌اش نظريه زيباشناختي قرآن را آورد و همه زبان‌شناسان پذيرفتند كه اعجاز قرآن دقيقاً از اين جهت است. آنجا ايشان مي‌گويد كه تجمع كلمات و جملات و حروف در كنار هم به شيوه خاصي است كه در هيچ زبان و در هيچ كتابي و در هيچ كلامي به زيبايي اين [قرآن] نيامده و از اين جهت اعجاز خدا شمرده مي‌شود.
مثالي مي‌زنم، البته اين مثال بسيار دور است. شما 2 شاعر يا 2 نويسنده را در نظر بگيريد، يكي كلمات را چنان مي‌آورد كه بايد ديگري كلمات را شرح دهد، ولي كسي مي‌آيد كلمات يا حروف را كنار هم قرار مي‌دهد كه بيان بسيار ساده‌اي مي‌شود و در عين حال بسيار موزون، زيبا و همه چيز در كنار هم قرار دارد. ايشان هم از اين جهت قرآن را معجزه پيامبر اسلام برشمرده است.
يكي دو مورد را اشاره كردم اما شايد بيش از 50 مورد را درباره بزرگان استرآباد و جرجان در همين كتاب اثرآفرينان استرآباد و جرجان ملاحظه و مطالعه مي‌كنيد و بنده هم انشاء‌الله با نقد و بررسي پژوهشگران اين خطه و يا پژوهشگران ديگري كه در اين زمينه كار كرده‌اند، سعي مي‌كنم كه اين كتاب را كامل‌تر كنم.
نسخه‌هاي خطي آثار اين نويسنده را در كتابخانه‌هايي كه دسترسي داشتيم، جستجو و بررسي كرديم و در اينجا معرفي كرديم. هر آنچه از آن‌ها تاكنون چاپ شده بود با چاپ‌هاي اوليه و متعددشان معرفي كرديم تا اگر چنان‌ كه كتاب ارزشمندي هست [كه زياد هم هست] و چاپ نشده، كساني كه علاقه‌مند بودند [روي آن‌ها] تحقيق كنند و بتوانند آن‌ها را در كتابخانه‌ها شناسايي و از آن‌ها استفاده و چاپ بشود.
من حيفم مي‌آيد اين نكته را اشاره نكنم كه مردم جرجان و استرآباد در استقلال كشور ايران هم نقش سازنده و مؤثري داشتند. مي‌دانيد همه تاريخ نگاران و همه ما ايراني‌ها خبر داريم كه ايران پس از ظهور اسلام و تسلط اعراب بر ايران درست است كه اسلام را پذيرفتند ولي از نظر حكومت چون ظالمان آمدند حكومت كردند و مظلومان كه ائمه اطهار بودند كنار رانده شدند هميشه در شرايط خاصي بسر مي‌بردند و اگر چنان كه بجز امويان و عباسيان سرداراني در ايران حكومت كردند، هيچ كدام مستقل نبودند ولي به نحوي وابسته بودند و اكثراً هم كساني بودند كه به دنبال قدرت خاص خودشان بودند. فقط از دوره صفويان به اين طرف است كه كشور ايران استقلال پيدا كرد. مي‌دانيد كه مردم سرزمين استرآباد و جرجان از كمك كنندگان اصلي براي تأسيس دولت صفويان بودند و همين طور دوام آن. من فقط به اين اشاره بكنم [چون مي‌دانم خيلي‌ها اطلاع ندارند] كه در همان جنگ اول استقلال ايران در آن دوره كه جنگ چالدران محسوب مي‌شود و الان در مرز بين ايران و تركيه قرار دارد 3 تن از علماي بزرگ جرجان كه مقام وزيري و صدر اعظمي داشتند در اين جنگ شهيد شدند. حساب كنيد از يك كشور و آن هم در سطح وزرا و در عين حال عالم و دانشمند بودن، در اين جنگ، جنگيدند و شهيد شدند. قبرشان الان در شهري كه به اسم چالدران ناميده شده[به خاطر صحراي چالدران] در آنجا وجود دارد من خودم از نزديك قبر آن‌ها را زيارت كردم و منطقه و دشت را ديدم. جاي مشخصي است و قبرشان هم الان موجود است و اسم‌شان روي قبرشان نوشته شده است.
در زمينه حكومت، سياست، رياضي، ادب و شعر مي‌دانيد كه يكي از زيباترين كتاب‌هاي شعر و ادب «ويس و رامين» است كه نويسنده‌اي جرجاني دارد و الآن در سالني قرار داريم كه به نام ايشان شهرت دارد و شخصيت‌هاي ديگري كه خيلي فراوانند.
اگر چنان كه صدها مثل اين تحقيقات انجام شود هنوز گوشه‌اي از افتخارات اين سرزمين معرفي و بيان نشده است. اميدوارم كه در آينده جوانان اين شهر و استان تلاش كنند و بتوانند براي معرفي آثار ارزشمند شهر خودشان نتايج خوبي بدست بياورند.