محمدانصار- خبرنگار همشهري – انتشار اطلاعات و پ‍ژوهش ها درباره سرزمين تاريخي گرگان(استان گلستان كنوني) به اندازه اي گسترش يافته است كه بهره گيري از آن‎ها بدون منبع نظام يافته اي مانند دايره المعارف يا دانشنامه، دشوار است. از اين رو جهت تحقیق این امر و گردآوري كامل ترين اطلاعات درباره اين منطقه مركز دانشنامه گلستان به همت موسسه فرهنگي ميرداماد در سال 1384 راه اندازي شد. آن روزها كه اين موسسه متولي اين امر خطير شد، كسي باور نمي كرد كه انتشار دانش‌نامه كاري شدني باشد، ولي امروزه مي بينيم اين مركز تاكنون 400 مقاله گردآوري كرده است. آنچه مي خوانيد گفتگوي ما با رحمت الله رجايي مدير مركز دانش‌نامه گلستان است. رحمت الله رجائي متولد سال 1342 و دانش آموخته رشته تاريخ عمومي جهان است. وي دبير رسمي آموزش و پرورش گرگان بوده و به فعاليت هاي پژوهشي و روزنامه نگاري هم مي پردازد.
يكي از فعاليت هاي شما گردآوري و سرپرستي مركز دانش‌نامه گلستان است. دراين باره توضيح دهيد؟
ما در مركز دانش‎نامه گلستان، مشغول گردآوري بزرگ‌ترين دایره المعارف استان هستيم. خوشبختانه سنگ بناي اين كار از چند سال قبل گذاشته شد و هم اكنون 400 مقاله داريم.
*چه تعريفي از دانش‌نامه گلستان مي‌توان ارائه كرد؟
دانش‌نامه مجموعه اطلاعات بدون اضافات معمول را دربر مي‌گيرد و به شكل الفبايي تنظيم مي شود. در حقيقت، در دانش‌نامه نويسي بيشترين اطلاعات در قالب كمترين واژه‌ها و عبارات به مخاطبان ارائه مي‌شود. دانش‌نامه گلستان مجموعه مقالات درباره اماكن ، مشاهير، تاريخ ، فرهنگ و.. استان گلستان است كه قرار است به شكل الفبايي تنظيم شود.
چرا دانش‌نامه به صورت موضوعي منتشر نمی‌شود؟
برخي از دانش‌نامه‌ها به صورت موضوعي منتشر شده‌اند از اين دسته مي‌توان به دانش‌نامه آب اشاره كرد آن‌ها فوايد خاص خود را دارند، ولي برنامه مؤسسه، انتشار دانش‌نامه به صورت موضوعي نيست، زيرا بكارگيري با چينش الفبايي مخاطبان بهتر و راحت‌تر مي توانند به مطالب مورد نظر خود برسند.
*كار تدوين دانش‌نامه از چه زماني آغاز شد؟
مركز دانش نامه گلستان در سال 1384 در راستاي تحقق بخشي از اهداف موسسه فرهنگي ميرداماد راه اندازي شد. بنيان‌گذار آن آيت الله نورمفيدي است.
*چه ضرورتي براي تدوين دانش نامه گلستان وجود داشت؟
شناسايي و جمع آوري اطلاعات پيرامون هر موضوع، شهر و استان يك ضرورت است، اما قالب‌ها مختلف است. ما ترجيح داديم در قالب دانشنامه كار كنيم. ضرورت وجود اطلاعات مدون و ارائه آن‎ها به شكل علمي و مستند، ما را به اين سمت سوق داد.
*نام دایره المعارف شما «دانش‎نامه گلستان» است شما خودتان با اين نام موافق هستيد؟
من اصلا با نام گلستان براي استان موافق نيستم، ولي اين نام تصويب شد. استان الان نامش گلستان است، دانش‎نامه هم دانش‏نامه گلستان. بسياري از اهل علم در ديدارهاي ما به اين نام‎گذاري اعتراض مي‎كنند. فراموش نمي‌كنم دكتر ستوده در نامه‌اي شديدا از ما اشكال گرفت و گفت كه چرا نام گلستان را انتخاب كرديد؟ دوستان ما هم در شوراي راهبردي، مخالف نام گلستان هستند. به نظر من نام دانش‎نامه گلستان بايد دانش‌نامه گرگان زمين باشد، زیرا اين منطقه در طول تاريخ به گرگان، هيركانيا، جرجان، مشهور بود. اين نام هم فقط مخصوص شهر گرگان كنوني نيست.
* براي تدوين دانش‎نامه فرمت مشخصي داريد؟
بله فرمت كلي ما، دانش‎نامه نويسي است. ما براي اين كار، شيوه‌نامه‎اي تنظيم كرديم كه از نويسندگان انتظار داريم براساس آن مدخل ها را بنويسند تا آخر تابستان امسال هم با ويراستاري جديد، آن را منتشر مي كنيم.
*آموزش نوشتاري هم براي نويسندگان داشته‌ايد؟
بلي، تاكنون كارگاه‎هاي متعددي برگزار كرديم و اساتيدي از تهران آورديم، از جمله استاد انوشه، دكتر سيد صادق سجادي، علي بهراميان و افراد ديگر.
* الگوي پ‍ژوهشي و نگارشي هم داريد؟
الگوي ما در ايران، مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي است. اين مركز تاكنون كارهاي بسيار ارزشمندي را منتشر نموده است.
*اما شيوه كار شما با آن ها بسيار متفاوت است؟
بلي، بالاخره آن ها در تهران هستند و با نخبگان ايران سر و كار دارند، ما دوست داريم مثل آن‌ها باشيم، اما در سطح يك استان. بايد بگويم كه نيروهاي ما در استان محدود است.
*دانش‎نامه نويسي در استان هاي ديگر در حال انجام است؟
خوشبختانه بعد از يك وقفه در ايران ما شاهد موجي از دانش نامه نويسي در كشور هستيم و در برخي از استان ها فعاليت هايي در حال انجام است، مثل كاشان، يزد،تهران، بوشهر. وضعيت بعضي استان‌ها مثل كرمان و گيلان در حوزه استان شناسي بهتر از ماست، ولي شكل كار آن ها، دانش‏نامه نيست. در استان ما شاهد كار خوب و جدي هستيم.
*دانش‎نامه گلستان توسط بخش خصوصي گردآوري مي‎شود. آيا در اين باره از سوي ادارات كمك يا حمايتي شده است؟
تاكنون هيچ گونه كمك يا حمايتي در اين كار نشده است.
*قبلاً دانش‌نامه را در قالب دفاتر منتشر مي كرديد، ولي الان اين كار را نمي كنيد؟
همين طور كه گفتيد، در ابتدا مقالات را به صورت دفتري منتشر مي كرديم تا جدي بودن كار را نشان دهيم. نتايج خوبي هم از اين كار گرفتيم، ولي از چند سال پيش آن را متوقف كرديم.
*چرا متوقف؟
واقعيت اين است كه هزينه انتشار سنگين است. از طرفي ديگر، متأسفانه به مقالات ما دستبردهايي مي‌شد يعني عده‌اي مقالات ما را بدون اين‎كه حقوق معنوي را رعايت كنند، مي گرفتند و به نام خودشان چاپ مي كردند.
* پس الان چگونه اطلاع رساني مي كنيد؟
ما داراي سايتي به نام «گلستان پديا» هستيم. سالي يك‌بار هم مجموعه فعاليت هاي خودمان را در قالب خبرنامه دانش‌نامه منتشر مي‌كنيم از نشريات محلي هم استفاده مي كنيم.
* مركزدانش‌نامه فعاليت هاي جانبي هم دارد؟
بلي، اعتقاد داريم بايد تلاش هاي جانبي هم داشته باشيم. همه ساله كارگاه آموزشي برگزار مي‌كنيم نشست هاي علمي داريم . در سال گذشته، نشستي تحت عنوان گرامي‎داشت ياد دكتر ايرج افشار برگزار كرديم. تعدادي از چهره هاي علمي را به استان آورديم از جمله دكتر منوچهر ستوده، كاوه بيات، مصطفي نوري وديگران. امسال هم اولين كارگاه تخصصي قنات را با همكاري مؤسسه تحقيقات علوم كشاورزي و منابع طبيعي برگزار كرديم.
*كتابي هم منتشر كرديد؟
كتاب هايي با عنوان دانش‌نامه و دانش‎نامه نويسي و گلستانه از جمله آثار ماست.
*منظور از مدخل در دانش‎نامه نويسي چيست؟ دانش‎نامه گلستان چند مدخل دارد و چند مدخل تاكنون نوشته شده است؟
مدخل همان موضوع است كه افراد باید درباره آن بنويسند. فكر مي‌كنم دانش‎نامه گلستان بايد بيش از پنج هزار مدخل داشته باشد. ما حدود 1500 روستا و 800 نفر مشاهير علمي داريم كه آن‎ها نياز به معرفي دارند. اين كار نيازمند به نيرو و امكانات وسيعي دارد. ما در گام اوليه در حال تلاش براي نگارش هزار مدخل هستيم. تاكنون 400 مدخل آن نوشته شده است. تهيه مقاله براي دانش‎نامه كار سختي است. تاكنون بيش از 100 نفر براي ما نوشتند، ولي باز هم مي‌گويم نيرو كم داريم. اصلاً دانش‌نامه نويسي بسيار سخت است.
*يك مقاله دانش‌نامه چه روندي را بايد طي كند؟
هر مقاله بايد منحصراً دربرگيرنده‎ی يكي از مدخل‌هاي دانش‎نامه باشد كه بعد از توافق اوليه، بايد توسط مدير مركز تأييد شود. بعد از آن هم باید دو نفر متخصص نظر دهند، پس از طي این مراحل، مقاله به بخش ويراستاري ادبي مي رود.
*نويسندگان مقالات چه كساني بوده و سطح تحصيلات آن‎ها چگونه است ؟
عموماً افرادي هستند كه درباره آن موضوع كاركردند، مثلاً برخي از مقالات ما را كساني نوشتند كه رساله كارشناسي ارشد يا حتي دكتري آن‌ها درباره مدخل مورد نظر بود. براي ما صرف مدرك تحصيلي ملاك نيست، اما ما آن را هم ناديده نمي‌گيريم و در پرداخت حق الزحمه هم به آن توجه مي‌كنيم.
* پژوهشگران غير بومي هم داريد؟
بلي، افرادي از تهران، قم، مشهد و... براي ما مقاله نوشتند. اخيراً يكي از دوستان نويسنده ما به نمايندگي مجلس انتخاب شد.
* مركز دانش‌نامه به جز حق التأليف، كمك ديگري هم به نويسندگان مي‌كند؟
بلي، كتابخانه بزرگ ميرداماد و كتابخانه تخصصي استان شناسي ما كاملاً در اختيار پژوهشگران است. در صورت نياز به معرفي به مراكز علمي و اداري، نامه هم به آن‌ها مي‌دهيم. ما حتي الامكان همه چيز را براي پژوهشگران فراهم مي‌كنيم.
*چه زماني كار دانش‎نامه به پايان مي رسد؟
گفتم تهيه مطلب درباره 5 هزار مدخل بسيار سخت و زمان‌بر است، ولي اميدوارم اولين جلد آن را در پایان سال 1392 منتشر كنيم.
*شما چه انتظاري داريد؟
در ابتدا از شما و دست اندركاران روزنامه همشهري تقدير و تشكر مي نمايم. به كاركنان مؤسسه فرهنگي ميرداماد و پژوهشگران محترم خداقوت مي گويم . درپايان، از همه پژوهشگران و اهل علم مي‌خواهم به ما كمك كنند تا دانش‎نامه را كامل كنيم.